typisch Zaans
De Zaanstreek is een trotse streek, met veel typisch Zaanse dingen. Het duurt voor nieuwkomers even voor je dat ontdekt, daarom zet ik hier alles typisch Zaanse dingen op een rij. Ontdek ze, ruik ze, proef ze en doe mee! Je leert je streek zo beter kennen, ontmoet nieuwe mensen en hoort verhalen.
Zaans.nl is de site van Marketing Zaanstreek, voor de promotie van de regio. Daarnaast zijn er twee evenementen-agenda's Uit de Zaanstreek en Agenda Zaanstreek.
In 2024 bestaat Zaanstad 50 jaar. Hier vind je de festiviteiten en subsidieregeling.
lekkernijen
Zaanstreek is van oudsher een voedselindustriegebied. Veel is verdwenen, enkele typische Zaanse lekkernijen zijn er nog. Ook zijn er nieuwe Zaanse lekkernijen bijgekomen.
​
Zaanse mosterd is een mosterd van het merk Huisman. In grof en fijn. Vroeger werd in de molen De Huisman daadwerkelijk de Zaanse mosterd geproduceerd. Tegenwoordig wordt deze mosterd gemaakt in de mosterd-fabriek in Wormerveer waar zo'n 10.000 potjes per dag van de productiebank rollen.
​
Duivekater is een traditioneel feestbrood, dat in de Zaanstreek wordt gebakken. Het is een langgerekt ovaal, zoet witbrood, dat rond Pasen, Pinksteren en met de kerstdagen wordt gegeten. De Zaanse duivekater is een vloerbrood, dat wil zeggen op de plaat gebakken, dus niet in een bakvorm.
Zaanse mayonaise, de mayonaise met de rode dop. Het is een romige mayonaise zonder bindmiddel, stabilisator of hulpstof. De receptuur is sinds 1955 ongewijzigd. De fabriek van Van Wijngaarden BV staat in Wormerveer.
​
De Tweekoppige Phoenix is de de distilleerder van de Zaanstreek en maakt Saense Whisky, likeuren, gin en jenever. Zaanshine is ook een ambachtelijke distilleerderij en maakt jenever, absinthe, eau de vie, gin, rum en likeuren. Zaanse slobber is een kruidenlikeur volgens oud Zaans recept.
​
Zaans bier komt van Brouwerij Hoop in Zaandijk, Brouwerij Piek uit Assendelft en van Blaes Beer uit Zaandijk, Zaanse chocola komt van De Euforij en ook wordt er hier Zaanse sambal gemaakt.
​
Zaanwater maakt een mooie, hervulbare waterfles.
​
Zaanse spullen levert geschenkpakketten met Zaanse producten.
​
geuren
Toen ik hier net kwam wonen, vroeg ik me vaak af, wat ruik ik nu? Ik rook vaak een, voor mij, onbekende geur. Ik vind het bijzonder, dat er zoveel industriegeuren door de lucht mijn neus in komen. Zaanstad, city of smells, zou een slogan kunnen zijn...
Ik ben de volgende geuren tegen gekomen:
-
warme chocoladesaus, deze is afkomstig van Olam Cacao
-
gebrande koffie, deze is afkomstig van de koffiebranderij van Albert Heijn (Hoofdtocht) en vooral ten zuiden van de Westzanerdijk goed te ruiken
-
kippenbouillon, deze is afkomstig van hartige smaken-fabrikant Exter, aan Gerrit Bolkade in Zaandam
-
een zurige geur komt van Tate & Lyle in Koog aan de Zaan. Het is zwavelig water dat je ruikt, dat toegevoegd wordt aan het mais om bederf te voorkomen.
-
Danisco Zaandam aan de Oostzijde produceert plantaardige bind- en geleermiddelen, guargom, uit de guar-plant. De geur die vlak bij deze fabriek te ruiken is, is ????
-
lijnolie van de linoleumfabriek Forbo in Krommenie ruikt ???
-
De geur van de ZOR Zaanse olieraffinaderij is als ????
-
De geur van versgebakken sultana-koekjes kun je ruiken in de buurt van de Verkade-fabriek aan de Westzijde in Zaandam.
​
kleuren
​
Toen ik door de Zaanstreek fietste, zag ik veel verschillende kleuren groen. Heeft dat met het tijdperk te maken? Of met standsverschillen? Ik heb het opgezocht:
In de 17e eeuw werden de huizen van de Zaanstreek in een roodbruine kleur geschilderd. Vanaf ca. 1750 begon men de huizen te schilderen in verschillende tinten groen, naast grijs en geel. Dit groen ontstond niet door één bepaald pigment, maar was een wisselende mix van Bremergroen, Fries groen en Spaans groen.
De Zaanse kleurenwaaier laat de kleuren zien die in de loop van de tijd op de Zaanse houten huizen hebben gezeten. De waaier begint bij de oudste kleuren en eindigt met de nieuwste. De oudste kleuren zijn die van teer, reuzel en meekrap. Daarna kwamen de lijnolieverven, meestal in aardkleuren, maar vanaf de 17e eeuw ook steeds meer in een kopergroene kleur. Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw komen de chromaatgroenen. Dat is het groen dat nu Zaans Groen genoemd wordt. Het zijn krachtige, heldere groenen die hun kleur goed behouden. Bij Histor is de kleur 562 Zaans groen.
​
Op de website Zaanse kleuren vind je alle Zaanse verfkleuren bij elkaar.
​
Kunst met Zaanse onderwerpen vind je bij Zaans Groen
feestdagen
Er zijn hier in de Zaanstreek de volgende feestdagen die je misschien niet kent:
-
Pinksterdrie, derde Pinksterdag. De Zaanstreek viert die feestdag sinds 1574. Toen versloegen de Zaankanters de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Zaanse bedrijven waren vroeger dicht op deze dinsdag. Deze lokale bevrijdingsdag raakt in de vergetelheid. PinksterZaan streeft er naar dat deze dag weer massaal gevierd wordt in 2024, dan is het 450 jaar Zaans Ontzet.
-
Het 4 en 5 mei Comité organiseert de herdenking en de Zaanse bevrijdingsdag
-
Luilak, een feest met vuren, op de vrijdagavond voor Pinksteren.
-
Sint Maarten is een jaarlijkse viering door kinderen van de 11e november. Zij lopen dan in de vooravond met lampions langs de huizen, bellen aan, zingen een liedje en krijgen wat snoepgoed.
​
lied
​
Een speciaal Zaans corona-lied werd gespreven door zanger, tekstschrijver en Zaankanter Barry Menger. Het is vrij te gebruiken. Het heet Meer dan Zaans.
​
De twee stadsdichters, Reinier Fosch en Lisa van Tongeren hebben een ode aan Zaanstad gemaakt.
​
​
podcasts
​
Er zijn al diverse podcasts gemaakt over de Zaanstreek.
Het Zaanse avontuur, 4 afleveringen over Zaanstad en de ontwikkelingen voor de toekomst.
​
En Zaanse Zaken, de ondernemers-podcast van de Zaanstreek.
media
Er zijn heel wat lokale media:​
-
digitale krant de Orkaan
-
de digitale krant De Zuidkanter
-
de dorpsglossy de Wessaner
-
dorpskrant Reuring
-
dorpskrant het Lint
-
de website van Marketing Zaanstreek
-
de website van de Zaanbocht in Wormerveer
​
​
BZ'ers
​
Enkele bekende, nog levende, Zaankanters zijn (geboren of nu wonend):
-
Freek de Jonge
-
Harry Slinger
-
Henny Huisman
-
Wolter Kroes
-
Ali B
-
Ronald Koeman
-
Najib Amhali
-
Rayen Panday
-
Ellie Lust
-
Lenette van Dongen
-
Patrick van Hees
-
Marjolijn van Kooten
De gemeente heeft 39 bijzondere Zaankanters geselecteerd en hun namen staan vermeld in de raadszaal van het stadhuis.
evenementen
Er zijn hier in de Zaanstreek evenementen die nergens anders voorkomen. Ik zet ze op een rij:
-
Bokketochie, een fietstocht langs cafés om bokbier te proeven. Twee keer wordt er een Bokketochie georganiseerd, in de lente en in de herfst.
-
Immer gerade aus, een kroegentocht in Krommenie en Assendelft waarbij iedereen verkleed is. Elk jaar in november.
-
Zaandewandel, een wandeltocht die sinds 2011 georganiseerd wordt door Stichting [Z]aan de Wandel om geld in te zamelen voor de strijd tegen kanker.
-
Foodfestival aan de Zaan is sinds 2014 een jaarlijks festival in de Wormerveerse Zaanbocht. Tijdens het allergrootste openluchtrestaurant in de Zaanstreek zorgen ruim 70 mobiele keukens voor een diversiteit aan eten en drinken voor zo’n 20.000 bezoekers.
-
Zaanpride is een Zaanse Regenboogparade in het centrum van Zaandam
-
Hembrug Happening is een festival op het Hemburg-terrein
-
Slag om de Zaan, een sloeproeiwedstrijd van ruim 16 kilometer over de Zaan
-
De 1000 van Zaandijk, een hardloopevent van 1 KM
-
De Dam tot Dam loop van Amsterdam naar Zaandam
-
De Sluis tot Sluistochten van kanovereniging Jason, ook voor niet leden
-
Saens korenfestival, waarop de vele Zaanse koren zich laten zien en horen
-
Zaans Filmfestival met film op bijzondere (erfgoed)locaties
-
Kunsteiland is een tweejaarlijks kunstevenement bij de mensen thuis op het Zaaneiland
-
Grote Zaanse Geschiedenis Quiz, door Gemeentearchief Zaanstad en Vereniging Zaans Erfgoed
-
Elk jaar is er de Zaanse Kinderjury. Leerlingen uit de groepen 6 en 7 lezen kinderboeken van debutanten en bepalen wie de winnaar wordt van de Hotze de Roosprijs.
-
Darwinparkfestival in het Darwinpark in Zaandam
-
Babbels live Festival, in Assendelft
-
Haltpop is het alternatieve muziekfestival
-
ZaanFolk Festival in Wormerveer
-
Zaanse top 500, een driedaags muziekfeest in Westzaan
-
Orkaans Eindejaars Nieuwsquiz, in de Fabriek, op de derde dinsdag van december
-
IFIKZ is het festival rond industriecultuur in de Zaanstreek, tijdens de Week van de Industriecultuur
-
Gluren bij de Buren, optredens in Zaanse tuinen en huiskamers
-
Jazz in de Winkel, met jazz-concerten op bijzondere locaties op de Westzijde
-
Film op de sluis, een gratis, openlucht filmvertoning in augustus, op de Wilhelminasluis door De fabriek
-
In Oostzaan wordt de Ronde van Oostzaan verreden.
​
In de dorpen is er de feestweek in Krommenie, met onder andere de polderprutrace en er is de Dag van Westzaan.
verhalen
Wil je meer Zaans? Kijk dan eens hier:
-
Stadsreporter Sarah Vermoolen tekent Zaanse verhalen op van actieve Zaankanters
-
Het project Kijk Zaans bracht in beeld wat in de Zaanstreek boven het maaiveld uitstak. Twee boeken, Kijk Zaans en Zaanse Parels waren het resultaat
-
De drie Zaanse bankjesroutes leiden je fietsend of wandelend langs bankjes en geven je allerlei interessante weetjes.
-
In de Zaanse online encyclopedie Zaanwiki vind je veel weetjes
-
Zaanstad heeft een actief gemeente-archief, boordevol mooie beelden en verhalen.
-
De Zaanse pophistorie heeft ook een eigen website
-
De Zaanse papiergeschiedenis heeft ook een eigen website
-
De historie van de Zaanse Ziekenhuizen heeft een commissie en een website
​
Cijfers over de Zaanstreek vind je op het OnderzoeksPlein Zaanstad.
​
Stichting Zaandamse Gemeenschap bevordert, sinds 1945, het sociale en culturele leven in Zaandam en houdt zich bezig met de bediening vn de Sluis bij de burcht, de inticht van Sinterklaas en de herdenking op 4 mei en opvang van asielzoekers.
​
Er zijn diverse historische verenigingen:
-
Vereniging Zaans Erfgoed zet zich in voor behoud, bescherming en restauratie van roerend en onroerend erfgoed in de Zaanstreek.
-
Vereniging de Zaansche Molen streeft ernaar om het molenerfgoed te behouden voor de toekomst
-
Historische Kostuumgroep Zaanse Kaper vertelt, in 18e en 19e eeuwse Zaanse streekdracht, verhalen over hoe mensen in die tijd leefden en werkten.
-
Vereniging Zaanse Zilversmeden wil het Zaanse zilver- en goudwerk aan de vergetelheid onttrekken.
-
De afdeling Zaanstreek-Waterland van de Nederlandse Genealogie Vereniging helpt mensen hun familiegeschiedenis te ontdekken.
​
​
Oude Zaanse brandweer-voertuigen vind je bij de St. Autoladder Zaandam, St. Wormerveersche stoomspuit.
​
Werkgroep Struikelstenen Zaanstad streeft er naar dat voor alle Joodse slachtoffers uit Zaanstad een struikelsteen wordt gelegd.